PUBLICATIONS
Toen & Nu #17, 2008
Walburgproject Zwijndrecht
Hoogspanningsmast als kunst
Aan het Hoofdland in Zwijndrecht. op de grens met Hendrik-ldo-Ambacht. staat
een half afgebroken hoogspanningsmast. De meeste voorbijgangers en buurtbewoners
weten niet wat het voorstelt of waar-voor ze dient. 'AfschuwehJk' en 'lelijk',
vinden ze het stalen geraamte. Wie verder kijkt, ziet dat ernaast een
geasfalteerd plateau met daarop een bronzen beeld ligt. Een slingerend dijkje
mondt uit op het plateau. Samen vormen deze elememen het Walburgproject, een
omgevingskunstwerk dat de Zwijndrechtse kunscenaar Lucien den Arend ( 1943) in
1973 maakte om de grens van Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht te markeren. Het
project kreeg in die jaren veel nationale en internationale aandacht - vooral
van kunstkenners en kunsthistorici - omdat het de voorloper was van de latere
omgevingskunst. De Dordtse dichter Jan Eijkelboom bedacht een passende naam voor
dit soort kunst: terreinplastiek. Decennialang lag het kunstwerk een beetje
vergeten naast de hoogspanningsleiding tussen Rotterdam en Dordrecht. die dwars
over de Zwijndrechtse wijk Walburg liep. De wijkbewoners waren blij toen
Elektriciteitsbedrijf Zuid-Holland in 1994 koos voor een ondergrondse leiding en
de hoogspanningsmasten liet afbreken. Toen de mast aan het Hoofdland aan de
beurt was, trad de gemeente in overleg met kunstenaar Den Arend. De mast was
namelijk een essentieel onderdeel van zijn kunstwerk, beweerde hij.
Knetterende spanning
'Ik koos in 1971 de huidige locatie langs het Hoofdland, omdat ik in de jaren
daarvoor veel in de omgeving tekende en schilderde. De locatie waar de
hoog-spanningslijn het Walburgpad kruiste. had mij een keer getroffen op een
ietwat mistige nazomeravond. De hoge spanning knetterde boven mijn hoofd terwijl
de zon net boven de horizon stond. Toen ik deze locatie, na de aanleg van
Walburg, terugvond, bleek er een onbebouwde strook grond - deels onder de
hoogspanningsleidingen - overgebleven te zijn. De langgerektheid van deze plek,
samen met de hoogte van de mast, wilde ik gebruiken. Ik maakte een
landschappelijk kunstwerk dat in zijn horizontaliteit gecomplementeerd werd door
de mast', vertelt Den Arend. Daar dachten de omwonenden anders over. Zij haalden
handtekeningen op en eisten van de gemeente dat de mast werd gesloopt. Hun
woordvoerder J.S. Spoelstra noemde de mast een 'lelijk en provocerend ding' en
kwalificeerde Den Arend als 'een goeroe met een giro', waarop de kunstenaar
aangifte deed wegens smaad. In de gemeenteraad van Zwijndrecht liepen de
standpunten dat jaar dwars door de partijen heen. Uiteindelijk besloot een
meerderheid dat de mast niet weggehaald mocht worden, maar voor de helft kon
blijven staan. Den Arend mocht vervolgens aangeven tot hoever de mast afgebroken
mocht worden. De kunstenaar ageerde in die jaren vaker tegen het afbreken van
oude gebouwen of het kappen van monumentale bomen. Hij was ook de stuwende
kracht achter het inrichten van een beeldenpark in het Zwijndrechtse Noordpark.
Dat park werd op 5 juni 1996 geopend door koningin Beatrix.
Tiendwegenkruis
Eind jaren negentig dreigde het kunstwerk aan het Hoofdland in zijn geheel te
verdwijnen. Een groen-ontwerper had namens de gemeente Hendrik-ldo-Ambacht het
hele Walburgproject bij de plannen voor de naastgelegen nieuwbouwwijk
Volgerlanden weggetekend en vervangen door een vijver met daarnaast fiets- en
wandelpaden. Nu kwamen behalve de kunstenaar ook omwonenden in actie om dat te
voorkomen. Onder druk van de Stiching Vriendenkring Beeldenpark Drechtoevers
zwichtte de gemeente voor de tweede keer. Den Arend mocht van buurgemeente
Ambacht zijn kunstwerk in 2001 zelfs uitbreiden op Ambachts grondgebied. Naast
het Walburgproject werd een vijver gegraven met daarin een kruisvormig eiland
met bomen. Zelf noemde Den Arend dat een tiendwegenkruis en hij gaf het de naam
x-ing (crossing). Twee voetbruggen verbinden het eiland met de vaste wal en
Zwijndrecht en Hendrik-ldo-Ambacht met elkaar. Den Arend vertrok kort na het
gereedkomen in 2003 naar Finland. waar hij nog steeds woont en werkt.
Op de linker pagina boven: Volgens kunstenaar Lucien den Arend vormde de mast
destijds een onlosmakelijk deel van zijn omgevingskunstwerk. Omwonenden dachten
daar bij het ontmantelen van de hoogspanningsleiding in 1994 heel anders over en
eisten complete sloop van de mast. Half afbreken bleek voor de politiek en voor
de kunstenaar een aanvaardbaar compromis.
Op de linker pagina onder. Tussen de jaren 2000 en 2002 kreeg Den Arend de
kans zijn kunstwerk verder uit te breiden. Hij maakte in een waterpartij een
kruisvormig eiland met bomen, waarvan één zijde evenwijdig loopt aan de
hoogspanningskabels van weleer.
Geheel boven: Beeldhouwer Lucien den Arend staande op de fundamenten van zijn
nieuwe huis in zwijndrecht in 1982. De kunstenaar verhuisde in 2003 naar
Finland.
Boven: In 1976 trof Den Arend een min of meer verlaten landschap aan, op de
grens van Zwijndrecht en Ambacht.
|